NY

BERRIA, Larrepetik, 2013-07-27

          Goitik begiratuta, asfaltozko amaierarik gabeko mundua dirudizu. Eta, egia esateko, bizitza txiki eta kaotiko ikusten da handik. Behetik, berriz, zure atzaparretatik ateratzeko ihesbide bakarra, arnasbidea, goitik dela sentitzen da.

          Aukeren hiria zara. Ametsak betetzera datozen milaka lagun hartzen dituzu altzoan. Eta haiek ez dakite, amesgaizto ere bihurtzen ondo dakizula. Txundigarria, liluragarria, erakargarria zara lehendabiziko momentutik. Harrapatu egiten duzu. Kateatu egiten gaituzu. Lotura sortzen duzu, zure beharra sentitzeraino.

          Gogorra zara, zaila, eta askotan ez daukazu gupidarik. Akaso horregatik zureganako gorrotozko sentimenduak ere. Barruan daukagun onena eta txarrena aterarazten diguzu, eta panpinen moduan gurekin jolasten zara, nahieran.

          Energia asko ematen duzu, kendu ere bai, eta oreka aurkitzean dago zurekin bizitzeko sekretua. 

          Gustuko duzun erritmoa estres. Harremanak espres. Eta aukeratu duzun gaitza, milioika lagunekin bizi eta bakarrik sentiaraztea, bakardadea.

          Kaixo eta agur kasik segidan esatera ohitu arazten gaituzu. Ezagutu berri duzuna konturatzerako joan egin da. Arrazen, koloreen, hizkuntzen, nazionalitateen, sexu joeren, erlijioen, janzkeren, orrazkeren halako pantonerik ez da munduan. Kontrasteen tenplu diruaren erresuman.

          Zer pentsa jartzen duzu. Horrexegatik, zeuretzat bezala, guretzat ere asko izaten dira lo hartu ezineko egunak.

          Dibertigarria zara. Atsegina. Maitagarria. Ez daukat zalantzarik: asko erakutsi didazu, New York. 

          Bi hizki nahikoa dira zure izena adierazteko. Eta hizki horiei bihotz bat ondoan jarriz gero, askok gustuko zaituztela zabalduko dute munduan barrena, soinean jantzita daramaten kamisetan.

          Nik ez dut kamisetarik jantziko. Baina badakizu: oso gustuko zaitut. See you soon, NY! Laster arte, NY.

          Beste bat arte, irakurle!

Trayvon Martin

BERRIA, Larrepetit, 2013-07-20

          Hamazazpi urteko Trayvon gaztea susmagarritzat jo zuen George Zimmerman guarda boluntarioak Sanford-en, Floridan, 2012ko otsailaren bukaeran. Gazte afroamerikarrak mugimendu susmagarriak egiten zituelako, Zimmermanen esanetan. Poliziari deitu zion, baina, haien aginduei jaramonik egin gabe, autotik jaitsi, eta haren atzetik abiatu zen George. Bat-batean, tiro hotsa! Pam! Eta segidan, Trayvon Martin gazte afroamerikarra, hilik lurrean.

          Gertakari latz horren inguruko epaiketa egin berri da. Eta epaia: baietz, Trayvonek eraso egin ziola eta bere burua defendatzeko egin zuela tiro Zimmermanek. Arma bakarra, Georgek gainean zeraman pistola. Epaimahaikide batek telebistan esklusiban esandakoa, esanguratsua: Georgek ez zuen Trayvon segi behar, eta erabaki desegoki baten ondorioa izan da gertatutakoa. Baina bere bizitza arriskuan zegoela ikusi bazuen, defendatzeko eskubidea zuen gizonak.

          Epaimahaikide 6 emakume izan dira. 5 zuriak eta latinoamerikar bat. Haserrea piztu du absoluzioak hainbat komunitate eta sektoretan. Eta ezinbestekoa izan da azalaren kolorea zuria izateagatik halako delituetatik libre geratzen ziren garaiak askori gogora etortzea. Ez dira hainbeste urte pasatu oraindik. Afroamerikar askoren gogoan iltzaturik daude horiek. Eta ez gaitezen itsu izan: arrazakeria, lehen baino ezkutuago, baina oraindik, bizirik dago. 

          Boteprontoan, pare bat gauza: ekintza honen arrazoietako bat arrazakeria izan zitekeela kontuan hartuta, ez al litzateke garbiagoa izango epaimahaikideen artean afroamerikarrak ere egotea? 

          Eta azalaren kolorean bakarrik tematu beharrean, armak izateko eta erabiltzeko eskubideaz inor gutxik esan du ezer. Hori mugatua balego, akaso, Trayvon Martin gaur bizirik legoke!

          Baina hobe, nonbait, pistola gertu izatea. Erabaki desegoki baten ondorioz bada ere, badaezpada, geure burua arriskuan sumatzen dugunean defendatzeko ere!

Propinak

Larrepetit, 2013-07-13

          Alde batetik bestera mugitzeko ez da batere hiri zaila New York. Bila zabiltzan lekura iristeko argibideak berehala emango dizkizu edozein hiritarrek. Eta kale izkinaren batean, erdi galduta, zeure mapa handiari begira jartzen bazara, segituan inguratuko zaizu norbait laguntza behar duzun galdetzera.

          Baina bada, jendea nahasarazten duen zerbait hiri honetan: propina emateak, eta, batez ere, eman beharrekoa kalkulatzeak, makina bat buruhauste sorrarazten die turistei. Batez ere, propina ematearen kulturarik ez dagoen lekuetatik datozenei.

          Zerbitzu bat jasotzen duzun orotan ematen da propina, baina, batez ere, jatetxe eta tabernetan.

          Propina ematea ez da erremediorik gabe bete beharreko zerbait. Ematen ez baduzu, ez zaizu Polizia etorriko eta ez zaitu atxilo eramango. Baina beti ematen da (baldin eta emandako zerbitzua ikusgarri txarra izan ez bada, noski). Propina, ordea, ez da lana ondo egin duenari ekonomikoki egiten zaion aitorpena edo ematen zaion saria. Propinak, jatetxeetako langile gehienentzat, soldataren parterik handiena izaten dira. Nagusiak orduko oso dolar gutxi ordaintzen dizkio beretzat lanean dabilen horri, eta soldata duin bat eskuratzeko ateratzen duen beste guztia propinetatik jasotzen du. Beraz, garrantzitsua da zer ematen ari garen jabetzea.

          Zenbait tokitan, kontuaren azpialdean zenbat eman dezakezun proposatzen badituzte ere, ez dizute normalean kontuan sartuko. Zeuk erabaki behar duzu zenbat utzi (ehuneko 10 eta 20ren artean ematen da).

          Salbuespenak salbuespen, ahalik eta zerbitzurik onena ematen saiatuko dira beti, horrek propina handiagoa ekarriko dienaren esperantzan. 

          Propinen jolas hau kultura estatubatuarraren ezaugarri da. Gustuko dute. Baina propina jasotzen duen askorentzat, jolasa baino gauza serioagoa da. Propinetatik ateratzen du bizibidea! Eta hori jende askok ez daki.

46664

Larrepetit, 2013-07-06

          Afrikan ibili da Estatu Batuetako presidentea. Eta komunikabideek erakutsi diguten irudietako bat hauxe izan da: Barack Obama bera, Nelson Mandelak guztira giltzapeturik eman zituen 27 urteetatik 18 pasa zituen Robben Islandeko kartzelako ziegako leiho txikitik kanpora begira.

          Bisitarien liburuan presidenteak zer idatzi duen ere kontatu digute: «Gure familiaren izenean, umiltasunez beterik, justiziarik ezari errenditu gabe aurre egin dioten gizon ausarten lekuan gaude».

          Mandelak eraman zuen 46664 preso zenbakia gogoan, emazte Michele eta bi alabekin egin du bisitaldia Obamak ziegara, eta han barruan umiltasunez beteta sentitu dela esan du. Ez naiz ni Mandelak hainbeste urte pasatako lau horma artean sekulan egon, baina seguru nago atetik barrura sartutakoan, eta hainbeste ordu luze han barruan pasatakoaren azalean neure burua irudikatzean, umiltasuna ez dakit, baina itolarri ederra behintzat sentituko nukeela.

          Obama umiltasunak jo du apartheid-ari aurre egin zion gizonaren tortura lekuan. Eta galdera datorkit burura: zer pentsatuko ote du umiltasun horretaz hainbeste urtetan epaiketarik gabe Guantanamon dagoen presoak?

         Sentitutako umiltasun horrek berehalako eragina behar luke: zenbait erabaki egun batetik bestera hartzen dituzten bezala, Guantanamo ixteko agindua berehala sinatzea.

          Agian, Afrikatik bueltan, Guantanamon geldialdia egin, bertako 46664 presoaren ziegara sartu, eta hango leihotik begiratu behar zuen presidenteak. Umiltasuna sentituko ote zukeen kasu horretan ere, edo beste zerbait? Urte batzuk pasa dira itxi egingo zuela agindu zuenetik.

         Justiziarik ezari errenditu gabe ausart aurre egin ziotenen aldarean jarri du miresmenez Mandela Obamak. Erabat ados.

          Baina justiziarik ezari, errenditu gabe, Guantanamon, ausart, egoera penagarrian irauten ari direnek ere leku bertsua ez ote dute merezi, presidente?

Desfileak

Larrepetit, 2013-06-29

          Ez zaizkit oso hemengoak diren desfile handi horiek batere gustatzen. Aspertu egiten naute, eta ez daukat orduetan karroza handien pasaerari begira egoteko pazientziarik. Baina bakarren batean geldialdia egitekotan, biharkoan egingo nuke: gay, lesbiana, transexual eta bisexualen eskubideak defendatzeko urtero egiten dena; koloretsua, umoretsua, dibertigarria izaten da, inauteri ukitu handikoa.

          Aurtengoa New Yorken nahiko berezia izango dela esango nuke. Pozteko arrazoien artean daude Auzitegi Gorenak aste honetan hartu dituen bi erabakiak: Kalifornian sexu berekoak ezkontzeko zegoen debekua bertan behera utzi izana eta bikote homosexualek heterosexualek dituzten eskubide berberak maila federalean onartu izana.

          Baina kontuz! Hankak lurrean, dena ez da eta arrosa kolorekoa. Aspaldiko urtetan esparru honetan aurrera egiten dela iruditzen bazaigu ere, 2013a bezalako urteak kontuan hartu behar ditugu jende askoren pentsaera, ideia eta ikuspegi motz eta arriskutsua bizi-bizirik dagoela konturatzeko.

          Aurten, East Village-an, 45 urteko gizonezko bati eraso egin diote bere sexu joeragatik. SoHon, bi gazte bikote homosexual batekin gurutzatu, eta haiek iraindu ostean, jipoitu egin zituzten. Kasurik larriena Greenwich Village-n gertatu da: Elliot Morales Marc Carson eta haren bikotekidearengana inguratu zen, gay zirelako sekulakoak eta bi esan ostean, pistola atera eta tiro batekin bertan hil zuen Carson.

          New York bezalako hiri batek duen ezaugarri handienetako bat aniztasuna da: arrazetan, koloreetan, nazioetan, hizkuntzetan, sexu joeretan. Eta hain da plurala, batzuetan bertan bizi denari ahaztu egiten zaio denek ez dutela hori errespetatzen. Aurten, eraso homofoboek New Yorken izan duten igoera kezkagarriak hori gogorazi digu: oraindik desfile asko daudela egiteko.

Antzezlan iruzurtia

Larrepetit, 2013-06-22

          Uste dut New Yorken egitea gehien gustatzen zaidan gauzetako bat kalean ibiltzea dela. Orduak pasatuko nituzke batera eta bestera, zer suma, zer ikusi, zerk atentzioa emango, nor topatuko! Hemengo etorbide eta kaleetan barrena galtzea gogoko dut.

          57. kaleko kantoia eta bosgarren etorbidea elkartzen diren lekuan beheranzko norabidea hartu nuen, eta berehala ikusi nuen emakume hura, izkina batean, manta zahar batean bilduta, eskean. Pausoa mantsotu nuen, eta ez nion begirik kendu. Inguratu ahala konturatu nintzen negar batean ari zela! Benetako malkoak ziren masailetatik behera zetozenak. Etxerik gabeko emakume hark bihotza ukitu zidan. Bere parean geratu eta «help me, help me», lagundu nazazu eskatu zidan, negar batean. Joder, nola esango nion ezetz! Eskua patrikan sartu eta ahal nuena eman nion. Ondo sentitu nintzen hori eginda.

          Ordu batzuk geroago berriro leku beretik pasatu nintzen, baina kontrako espaloitik. Eta hara nire sorpresa, herioan zegoen emakume hura bere gauzak jaso eta patxada ederrean telefonoz hizketan metroa hartzera zihoala ikusi nuenean.

          Beste batean, sekulako herrena egiten zuen gizon bat inguratu zitzaidan diru eske. Ia ezin zuen ibili ere egin! Nire laguntza xumea eman eta egun batzuetara, gaueko ordu txikietan, hara non ikusten dudan gizon bera, bastoirik gabe eta herrena auskalo non galduta, maratoia egiteko adinako sasoirekin!

          Bi kasuetan sentitu dudan amorrazioa, sua, iruzurtua izatearen sentipena, ordea, erlatibizatzen ikasi dut. Aitortu beharra daukat batzuk oso antzezle onak direla, eta, sikiera, dolarretan eman diedan laguntza izan dadila horretarako aitorpena. Denak ez dira-eta Broadwayko antzokietara iristen. Baina honek beste zerbait ere sortarazi dit: mesfidantza. Horregatik, azkenaldian, musikari edo kaleko artistei bakarrik ematen diet propina!

Ziber gogoetak!

Larrepetit, 2013-06-15

          Hasteko gertakaria bera: Edward Snowden 29 urteko gazteak, dokumentuak eta frogak eskuan, publiko egin du Estatu Batuetako inteligentzia zerbitzuek urteak daramatzatela kanpoko eta etxeko hiritarrak zelatatzen.

          Segidan, Estatu Batuarren iritzia honetaz guztiaz. Gallup zentroak emandako datuak dira: biztanleriaren ehuneko 44ak uste du Snowdenek zuzen jokatu duela, ehuneko 42ak oker, eta ehuneko 14a ez dago seguru. Gobernuak kuxkuxean eta zelatan ibiltzeko duen ohitura eta joerari buruz, berriz, hiritarren ehuneko 53a dago kontra eta ehuneko 37a alde.

          Hirugarrenik, erreakzioak: tik, tak, tik, tak, eguna joan eguna etorri, hemen ez da ezer gertatzen.

          Atzetik, galdera: norbait harritu al da Snowdenek Estatu Batuetako gizarteari eta munduari kontatu dionarekin?

          Eta erantzuna. Albistearen aurrean izan den erreakzio epelarekin, esango nuke ezetz.

          Ondorengoa: eta zu, irakurle, aho zabalik utzi zaitu? Ni ez. Esango nuke, beti pentsatu izan dudala gobernu eta konpainiengandik ziber espiatuak garela, eta badagoela datu pertsonalen merkatu ezkutu eta ilun bat. Makina batek hartzen du alferrikako lan mordoa, alajaina! Ez dakit seguru horren aurka zer edo zerbait egin dezakegun, baina argi daukat hemen inork gutxik eraman dituela eskuak burura!

          Bukatu aurretik, Estatu Batuetako klase politikoarentzat proposamen praktiko bat: hainbestekoa bada jendea kontrolatzeko eta zelatatzeko beharra, zergatik ez dituzue zuen saretik kanpo dauzkazuen 11 milioi etorkin paperik gabekoak behingoagatik legeztatzen, eta horrela, milioika toki gehiago «kuxkuxean» aritzeko.

          Azkenik. Eskerrik asko Snowden. Gaur, zuregatik, seguru dakit, testu eta ziber gogoeta hau, BERRIAko irakurleez gain, Estatu Batuetako inteligentzia zerbitzuek ere irakurriko dutela. Zorte pixka batekin txinatarrek ere bai. Azkenean, uste baino gehiago gara Berrialagunak!