NY

BERRIA, Larrepetik, 2013-07-27

          Goitik begiratuta, asfaltozko amaierarik gabeko mundua dirudizu. Eta, egia esateko, bizitza txiki eta kaotiko ikusten da handik. Behetik, berriz, zure atzaparretatik ateratzeko ihesbide bakarra, arnasbidea, goitik dela sentitzen da.

          Aukeren hiria zara. Ametsak betetzera datozen milaka lagun hartzen dituzu altzoan. Eta haiek ez dakite, amesgaizto ere bihurtzen ondo dakizula. Txundigarria, liluragarria, erakargarria zara lehendabiziko momentutik. Harrapatu egiten duzu. Kateatu egiten gaituzu. Lotura sortzen duzu, zure beharra sentitzeraino.

          Gogorra zara, zaila, eta askotan ez daukazu gupidarik. Akaso horregatik zureganako gorrotozko sentimenduak ere. Barruan daukagun onena eta txarrena aterarazten diguzu, eta panpinen moduan gurekin jolasten zara, nahieran.

          Energia asko ematen duzu, kendu ere bai, eta oreka aurkitzean dago zurekin bizitzeko sekretua. 

          Gustuko duzun erritmoa estres. Harremanak espres. Eta aukeratu duzun gaitza, milioika lagunekin bizi eta bakarrik sentiaraztea, bakardadea.

          Kaixo eta agur kasik segidan esatera ohitu arazten gaituzu. Ezagutu berri duzuna konturatzerako joan egin da. Arrazen, koloreen, hizkuntzen, nazionalitateen, sexu joeren, erlijioen, janzkeren, orrazkeren halako pantonerik ez da munduan. Kontrasteen tenplu diruaren erresuman.

          Zer pentsa jartzen duzu. Horrexegatik, zeuretzat bezala, guretzat ere asko izaten dira lo hartu ezineko egunak.

          Dibertigarria zara. Atsegina. Maitagarria. Ez daukat zalantzarik: asko erakutsi didazu, New York. 

          Bi hizki nahikoa dira zure izena adierazteko. Eta hizki horiei bihotz bat ondoan jarriz gero, askok gustuko zaituztela zabalduko dute munduan barrena, soinean jantzita daramaten kamisetan.

          Nik ez dut kamisetarik jantziko. Baina badakizu: oso gustuko zaitut. See you soon, NY! Laster arte, NY.

          Beste bat arte, irakurle!

Trayvon Martin

BERRIA, Larrepetit, 2013-07-20

          Hamazazpi urteko Trayvon gaztea susmagarritzat jo zuen George Zimmerman guarda boluntarioak Sanford-en, Floridan, 2012ko otsailaren bukaeran. Gazte afroamerikarrak mugimendu susmagarriak egiten zituelako, Zimmermanen esanetan. Poliziari deitu zion, baina, haien aginduei jaramonik egin gabe, autotik jaitsi, eta haren atzetik abiatu zen George. Bat-batean, tiro hotsa! Pam! Eta segidan, Trayvon Martin gazte afroamerikarra, hilik lurrean.

          Gertakari latz horren inguruko epaiketa egin berri da. Eta epaia: baietz, Trayvonek eraso egin ziola eta bere burua defendatzeko egin zuela tiro Zimmermanek. Arma bakarra, Georgek gainean zeraman pistola. Epaimahaikide batek telebistan esklusiban esandakoa, esanguratsua: Georgek ez zuen Trayvon segi behar, eta erabaki desegoki baten ondorioa izan da gertatutakoa. Baina bere bizitza arriskuan zegoela ikusi bazuen, defendatzeko eskubidea zuen gizonak.

          Epaimahaikide 6 emakume izan dira. 5 zuriak eta latinoamerikar bat. Haserrea piztu du absoluzioak hainbat komunitate eta sektoretan. Eta ezinbestekoa izan da azalaren kolorea zuria izateagatik halako delituetatik libre geratzen ziren garaiak askori gogora etortzea. Ez dira hainbeste urte pasatu oraindik. Afroamerikar askoren gogoan iltzaturik daude horiek. Eta ez gaitezen itsu izan: arrazakeria, lehen baino ezkutuago, baina oraindik, bizirik dago. 

          Boteprontoan, pare bat gauza: ekintza honen arrazoietako bat arrazakeria izan zitekeela kontuan hartuta, ez al litzateke garbiagoa izango epaimahaikideen artean afroamerikarrak ere egotea? 

          Eta azalaren kolorean bakarrik tematu beharrean, armak izateko eta erabiltzeko eskubideaz inor gutxik esan du ezer. Hori mugatua balego, akaso, Trayvon Martin gaur bizirik legoke!

          Baina hobe, nonbait, pistola gertu izatea. Erabaki desegoki baten ondorioz bada ere, badaezpada, geure burua arriskuan sumatzen dugunean defendatzeko ere!

Propinak

Larrepetit, 2013-07-13

          Alde batetik bestera mugitzeko ez da batere hiri zaila New York. Bila zabiltzan lekura iristeko argibideak berehala emango dizkizu edozein hiritarrek. Eta kale izkinaren batean, erdi galduta, zeure mapa handiari begira jartzen bazara, segituan inguratuko zaizu norbait laguntza behar duzun galdetzera.

          Baina bada, jendea nahasarazten duen zerbait hiri honetan: propina emateak, eta, batez ere, eman beharrekoa kalkulatzeak, makina bat buruhauste sorrarazten die turistei. Batez ere, propina ematearen kulturarik ez dagoen lekuetatik datozenei.

          Zerbitzu bat jasotzen duzun orotan ematen da propina, baina, batez ere, jatetxe eta tabernetan.

          Propina ematea ez da erremediorik gabe bete beharreko zerbait. Ematen ez baduzu, ez zaizu Polizia etorriko eta ez zaitu atxilo eramango. Baina beti ematen da (baldin eta emandako zerbitzua ikusgarri txarra izan ez bada, noski). Propina, ordea, ez da lana ondo egin duenari ekonomikoki egiten zaion aitorpena edo ematen zaion saria. Propinak, jatetxeetako langile gehienentzat, soldataren parterik handiena izaten dira. Nagusiak orduko oso dolar gutxi ordaintzen dizkio beretzat lanean dabilen horri, eta soldata duin bat eskuratzeko ateratzen duen beste guztia propinetatik jasotzen du. Beraz, garrantzitsua da zer ematen ari garen jabetzea.

          Zenbait tokitan, kontuaren azpialdean zenbat eman dezakezun proposatzen badituzte ere, ez dizute normalean kontuan sartuko. Zeuk erabaki behar duzu zenbat utzi (ehuneko 10 eta 20ren artean ematen da).

          Salbuespenak salbuespen, ahalik eta zerbitzurik onena ematen saiatuko dira beti, horrek propina handiagoa ekarriko dienaren esperantzan. 

          Propinen jolas hau kultura estatubatuarraren ezaugarri da. Gustuko dute. Baina propina jasotzen duen askorentzat, jolasa baino gauza serioagoa da. Propinetatik ateratzen du bizibidea! Eta hori jende askok ez daki.

46664

Larrepetit, 2013-07-06

          Afrikan ibili da Estatu Batuetako presidentea. Eta komunikabideek erakutsi diguten irudietako bat hauxe izan da: Barack Obama bera, Nelson Mandelak guztira giltzapeturik eman zituen 27 urteetatik 18 pasa zituen Robben Islandeko kartzelako ziegako leiho txikitik kanpora begira.

          Bisitarien liburuan presidenteak zer idatzi duen ere kontatu digute: «Gure familiaren izenean, umiltasunez beterik, justiziarik ezari errenditu gabe aurre egin dioten gizon ausarten lekuan gaude».

          Mandelak eraman zuen 46664 preso zenbakia gogoan, emazte Michele eta bi alabekin egin du bisitaldia Obamak ziegara, eta han barruan umiltasunez beteta sentitu dela esan du. Ez naiz ni Mandelak hainbeste urte pasatako lau horma artean sekulan egon, baina seguru nago atetik barrura sartutakoan, eta hainbeste ordu luze han barruan pasatakoaren azalean neure burua irudikatzean, umiltasuna ez dakit, baina itolarri ederra behintzat sentituko nukeela.

          Obama umiltasunak jo du apartheid-ari aurre egin zion gizonaren tortura lekuan. Eta galdera datorkit burura: zer pentsatuko ote du umiltasun horretaz hainbeste urtetan epaiketarik gabe Guantanamon dagoen presoak?

         Sentitutako umiltasun horrek berehalako eragina behar luke: zenbait erabaki egun batetik bestera hartzen dituzten bezala, Guantanamo ixteko agindua berehala sinatzea.

          Agian, Afrikatik bueltan, Guantanamon geldialdia egin, bertako 46664 presoaren ziegara sartu, eta hango leihotik begiratu behar zuen presidenteak. Umiltasuna sentituko ote zukeen kasu horretan ere, edo beste zerbait? Urte batzuk pasa dira itxi egingo zuela agindu zuenetik.

         Justiziarik ezari errenditu gabe ausart aurre egin ziotenen aldarean jarri du miresmenez Mandela Obamak. Erabat ados.

          Baina justiziarik ezari, errenditu gabe, Guantanamon, ausart, egoera penagarrian irauten ari direnek ere leku bertsua ez ote dute merezi, presidente?

Desfileak

Larrepetit, 2013-06-29

          Ez zaizkit oso hemengoak diren desfile handi horiek batere gustatzen. Aspertu egiten naute, eta ez daukat orduetan karroza handien pasaerari begira egoteko pazientziarik. Baina bakarren batean geldialdia egitekotan, biharkoan egingo nuke: gay, lesbiana, transexual eta bisexualen eskubideak defendatzeko urtero egiten dena; koloretsua, umoretsua, dibertigarria izaten da, inauteri ukitu handikoa.

          Aurtengoa New Yorken nahiko berezia izango dela esango nuke. Pozteko arrazoien artean daude Auzitegi Gorenak aste honetan hartu dituen bi erabakiak: Kalifornian sexu berekoak ezkontzeko zegoen debekua bertan behera utzi izana eta bikote homosexualek heterosexualek dituzten eskubide berberak maila federalean onartu izana.

          Baina kontuz! Hankak lurrean, dena ez da eta arrosa kolorekoa. Aspaldiko urtetan esparru honetan aurrera egiten dela iruditzen bazaigu ere, 2013a bezalako urteak kontuan hartu behar ditugu jende askoren pentsaera, ideia eta ikuspegi motz eta arriskutsua bizi-bizirik dagoela konturatzeko.

          Aurten, East Village-an, 45 urteko gizonezko bati eraso egin diote bere sexu joeragatik. SoHon, bi gazte bikote homosexual batekin gurutzatu, eta haiek iraindu ostean, jipoitu egin zituzten. Kasurik larriena Greenwich Village-n gertatu da: Elliot Morales Marc Carson eta haren bikotekidearengana inguratu zen, gay zirelako sekulakoak eta bi esan ostean, pistola atera eta tiro batekin bertan hil zuen Carson.

          New York bezalako hiri batek duen ezaugarri handienetako bat aniztasuna da: arrazetan, koloreetan, nazioetan, hizkuntzetan, sexu joeretan. Eta hain da plurala, batzuetan bertan bizi denari ahaztu egiten zaio denek ez dutela hori errespetatzen. Aurten, eraso homofoboek New Yorken izan duten igoera kezkagarriak hori gogorazi digu: oraindik desfile asko daudela egiteko.

Antzezlan iruzurtia

Larrepetit, 2013-06-22

          Uste dut New Yorken egitea gehien gustatzen zaidan gauzetako bat kalean ibiltzea dela. Orduak pasatuko nituzke batera eta bestera, zer suma, zer ikusi, zerk atentzioa emango, nor topatuko! Hemengo etorbide eta kaleetan barrena galtzea gogoko dut.

          57. kaleko kantoia eta bosgarren etorbidea elkartzen diren lekuan beheranzko norabidea hartu nuen, eta berehala ikusi nuen emakume hura, izkina batean, manta zahar batean bilduta, eskean. Pausoa mantsotu nuen, eta ez nion begirik kendu. Inguratu ahala konturatu nintzen negar batean ari zela! Benetako malkoak ziren masailetatik behera zetozenak. Etxerik gabeko emakume hark bihotza ukitu zidan. Bere parean geratu eta «help me, help me», lagundu nazazu eskatu zidan, negar batean. Joder, nola esango nion ezetz! Eskua patrikan sartu eta ahal nuena eman nion. Ondo sentitu nintzen hori eginda.

          Ordu batzuk geroago berriro leku beretik pasatu nintzen, baina kontrako espaloitik. Eta hara nire sorpresa, herioan zegoen emakume hura bere gauzak jaso eta patxada ederrean telefonoz hizketan metroa hartzera zihoala ikusi nuenean.

          Beste batean, sekulako herrena egiten zuen gizon bat inguratu zitzaidan diru eske. Ia ezin zuen ibili ere egin! Nire laguntza xumea eman eta egun batzuetara, gaueko ordu txikietan, hara non ikusten dudan gizon bera, bastoirik gabe eta herrena auskalo non galduta, maratoia egiteko adinako sasoirekin!

          Bi kasuetan sentitu dudan amorrazioa, sua, iruzurtua izatearen sentipena, ordea, erlatibizatzen ikasi dut. Aitortu beharra daukat batzuk oso antzezle onak direla, eta, sikiera, dolarretan eman diedan laguntza izan dadila horretarako aitorpena. Denak ez dira-eta Broadwayko antzokietara iristen. Baina honek beste zerbait ere sortarazi dit: mesfidantza. Horregatik, azkenaldian, musikari edo kaleko artistei bakarrik ematen diet propina!

Ziber gogoetak!

Larrepetit, 2013-06-15

          Hasteko gertakaria bera: Edward Snowden 29 urteko gazteak, dokumentuak eta frogak eskuan, publiko egin du Estatu Batuetako inteligentzia zerbitzuek urteak daramatzatela kanpoko eta etxeko hiritarrak zelatatzen.

          Segidan, Estatu Batuarren iritzia honetaz guztiaz. Gallup zentroak emandako datuak dira: biztanleriaren ehuneko 44ak uste du Snowdenek zuzen jokatu duela, ehuneko 42ak oker, eta ehuneko 14a ez dago seguru. Gobernuak kuxkuxean eta zelatan ibiltzeko duen ohitura eta joerari buruz, berriz, hiritarren ehuneko 53a dago kontra eta ehuneko 37a alde.

          Hirugarrenik, erreakzioak: tik, tak, tik, tak, eguna joan eguna etorri, hemen ez da ezer gertatzen.

          Atzetik, galdera: norbait harritu al da Snowdenek Estatu Batuetako gizarteari eta munduari kontatu dionarekin?

          Eta erantzuna. Albistearen aurrean izan den erreakzio epelarekin, esango nuke ezetz.

          Ondorengoa: eta zu, irakurle, aho zabalik utzi zaitu? Ni ez. Esango nuke, beti pentsatu izan dudala gobernu eta konpainiengandik ziber espiatuak garela, eta badagoela datu pertsonalen merkatu ezkutu eta ilun bat. Makina batek hartzen du alferrikako lan mordoa, alajaina! Ez dakit seguru horren aurka zer edo zerbait egin dezakegun, baina argi daukat hemen inork gutxik eraman dituela eskuak burura!

          Bukatu aurretik, Estatu Batuetako klase politikoarentzat proposamen praktiko bat: hainbestekoa bada jendea kontrolatzeko eta zelatatzeko beharra, zergatik ez dituzue zuen saretik kanpo dauzkazuen 11 milioi etorkin paperik gabekoak behingoagatik legeztatzen, eta horrela, milioika toki gehiago «kuxkuxean» aritzeko.

          Azkenik. Eskerrik asko Snowden. Gaur, zuregatik, seguru dakit, testu eta ziber gogoeta hau, BERRIAko irakurleez gain, Estatu Batuetako inteligentzia zerbitzuek ere irakurriko dutela. Zorte pixka batekin txinatarrek ere bai. Azkenean, uste baino gehiago gara Berrialagunak!

Buruaren kontrola

Larrepetit, 2013-06-08

          Pertzepzioa da, ustea, baina gero eta etxerik gabeko gehiago ikusten da New Yorken azken aldi honetan. Ez da nirea bakarrik: inguruko hainbatek ere gauza bera ikusten dute. Eta horren arrazoietako bat ditxosozko aurrekontu jaitsiera da.

          Kalean, aterpetxeetara joan gabe ikusten diren etxerik gabeko gehienek buruko gaitzak izaten dituzte edo osasun arazo larriak. Eta lehendik urriak ziren haiei laguntzeko zerbitzuek diru gutxiago dutenez, errealitate gordin hau bistakoagoa da kalean.

          Estatu Batuetako Gaixotasunen Prebentziorako eta Kontrolerako Zentroak eman berri dituen datuei erreparatu: bost estatubatuarretik batek du buru osasun arazoren bat, eta 3 eta 17 urte arteko haurretan ere portzentaje bera mantentzen da. Urtero 45 milioi estatu batuarrek izaten dute depresioa, elikaduraren trastornoren bat, trauma ondorengo estresa edo droga kontsumoen ondorioren bat. Eta gaixo hauen ehuneko 60a ez da sekulan sendabidean jartzen. Umeetan, erdiek bakarrik jasotzen dute tratamenduren bat.

          Zifrak handiak dira. Izugarriak. Eta gaiari adarretatik heldu beharrean eta aurrerapauso bat eman beharrean, alderantzizkoa egin da: 4.500 milioi dolarretan moztu tratamenduetarako diru laguntzak.

          Gaixo hauek ilunpetatik atera behar direla esan berri du Obamak. Seguruenera, Estatu Batuetan gertatu diren hilketarik handienen egileek patologia psikiatrikoren bat dutela gogoan izanda.

          Osasuntsu dagoen gizarte batek buru osasuna ere maila berekoa izaten du; baina burua ondo duena kontrolpean izatea, mantentzea, askoz ere zailagoa izaten da. Beraz, horrekin ondoriozta dezakegu botereei komeni zaiela buruaren kontrola izatea!

          Puf! Herrialde honetako konspirazioaren teorien etenik gabeko susmoak hezurretaraino sartu zaizkidala konturatu naiz. Nire buruak ere terapia behar ote du?

Manhattango artzaina

BERRIA, Larrepetit, 2013-06-01

Duela 45 urte hartu zuen Bizkaiko kostaldeko herri txikia utzi eta “ameriketara” etortzeko erabakia. Idahon lur hartu zuen, eta garai hartan gauza bera egin zuten euskal herritar askok bezala, artzain lanetan ibili zen.

5 urte luzeren ondoren bueltatu zen etxera. Baina, hilabete batzuk pasa ostean, berriro ere Atlantikoa gurutzatzea erabaki zuen: oraingo honetan ordea, New Yorkeko asfaltozko larreak aukeratu zituen bizitzeko.

Pan American World Airlines indartsu zegoenean, JFK aeroportuan aritu zen pista berriak egiten, handik Washington Bridge zubira, eta gero, Harlem beltza zenean, eta 42. kalea kale zenean, New Yorkeko txoko-zokoetan, lur gainean eta lur azpian,  etenik gabe lanean aritu zen.

70. hamarkadaren hasieratik ez du Kantauri Itsasoa bere begiz ikusi.

Non hago, zer larretan? Galdetu izan diote. Eta berak, Manhattango 19. kaleko bere txabolatik, eskuz idatzitako gutuna bidali izan die, ondo nago esanez.  

Ez du telefonorik sekulan izan. Bankura, beti joan da kartilarekin. Eta ez galdetu ipad-a nola erabiltzen den. Baina eseri bere ondoan, eta entzun zenbat daukan kontatzeko.

             

          Hemengo bizimoduaren erritmo berera pasa zaizkio urteak. Konturatzerako 80 ditu. Erretiroa hartuta badaramatza batzuk. Eta egindako lanen ajeak, bakardadearekin iritsi zaizkio.

Manhattango artzain txabolako ohean etzanda, bere bizitza iruditan pasatzen ikusi izan du etenik gabe. Eta horrek, denborarekin, barruko tristura ekarri dio. Baina urte hauetako bere independentziak bultzatuta, ez du etxearen goxora bueltatzeko imintziorik egin.         

          

          Gaur arte. 40 urte luze eta gero, berriro Kantauri itsasoarekin eta itsasertzarekin, Bizkaiko baserri ondoko larreekin, usainekin, haizearen freskoarekin, xirimiriarekin, eta noski, bere odolekoekin elkartuko da. Hamarkada askoren ostean, Manhattango Gabriel artzaina, etxera itzuli da.    

Adam Kokesh

BERRIA, Larrepetit, 2013-05-25

          Aktibisten artean aspaldiko ezaguna da 31 urteko Kokesh. Eta hainbat esparrutan, gainera. Azkeneko sei urteetan Irakeko bakearekin, adierazpen askatasunarekin edo Raun Paul eta John McCain hautagai errepublikanoekin lotutako zenbait gaitan agertu izan baita.

          Gizona ez da ezkutuan geratzekoa. Ondo agerian geratzea gustatzen zaio, bere burua erakustea eta protagonista izatea. Egoa ondo goian dauka. Hala ere, egin izan dituen ekintzak, protestak nahikoa teatralak izan dira, eta ez dute arrisku handirik sortu. Baina orain uztailaren 4rako proposatu duena beste ezpal batekoa da:

          Armen aldeko martxa bat egin nahi du Washingtonen. Mila lagun bildu nahi ditu, bakoitza kargatutako errifle banarekin. Kapitolioaren eta Etxe Zuriaren aurretik pasatu nahi dute, armak edukitzeko eta erabiltzeko eskubidea defendatzeko.

          Estatu Batuetako Arma Jabeen Elkarteko presidentea bera ere kezkatuta agertu da, hori horrela egitea probokazioa eta oso arriskutsua izan litekeela uste baitu.

          Lege asko hautsiko lituzkete aldi berean, eta Poliziak dagoeneko esan du «no way», ez duela halakorik onartuko.

          Facebook bidez zabaldu du hitzordua. 90.000 lagunetik gora gonbidatu ditu. 4.770ek parte hartuko dutela esan diote. 4.186 agian joango direla.

          Mediatikoki, behintzat, zalaparta lortzen ari da. Eta hainbat ekintzailek uste dute hori dela Kokeshek nahi duen gauza bakarra. Halako probokazioak proposatuta, helburua lortzea ere zaila ez du. Eta kontuan izan Independentziaren Egunerako oraindik hilabete luze geratzen dela.

          Onena, hala ere, Codepink emakumeen talde bakezaleak honen aurrean egin asmo duena: gurutzatu behar duten Memorial Bridge zubian zain izango dira, armadunei besarkadak emateko doan. Alde ederra erriflearen burdina hotzaren ordez besarkada baten beroa eta gertutasuna sentitzea! Hori bai betez bete tiroarekin asmatzea!

North Miami

 BERRIA, Larrepetit, 2013-05-18

           Floridan dagoen herri bat da North Miami. 26 kilometro karratu ditu, eta 60.000 biztanle inguru. Haititik etorritako komunitate handia bizi da. Eta, orain, alkatea aukeratzeko zeregina dute. Hautagaiak kanpainan daude. Eta programa zabaltzeko lana, nolabait esateko, gutxitan ikusten den moduan egiten ari dira.

          Anna Pierre erizaina da, eta alkatetzarako hautagaietako bat. Agerkunde bat izan duela dio: Kristo azaldu zaiola, eta hauteskundeetara aurkezteko esan omen dio belarrira. Kristoren babesa duela. Eta Pierrek, amen. Izena eman eta milaka hauteskunde txartel inprimatu ditu «Anna Pierre Jesu Kristok babesten du» hizki handiz idatzita.

          Mehatxuak jaso dituela salatu du. Baina estilo haitiarrean: bere bulegoko atearen aurrean, leporik gabeko oiloak, piztutako kandela gorriak, antxumeen barrabilak eta orratzez betetako panpinak azaldu omen dira.

          Animalien kontrako krudeltasunaren aurkako elkarteak Floridan dauden lege gogorrak erabil daitezela eskatuz, eta herriko garbitzaileak kaleak garbitzean jaso behar izaten dutena gehiegizkoa dela esanez.

          Jean Marcellus da beste hautagaietako bat, eta mitin bat bukatu ostean, ezagun bat inguratu eta muturreko bat eman zion bere ideiekin bat ez zetorrelako.

          Joseph Haber hautagaiak, berriz, kanpaina osoa kale izkina batean pasa du xaboi pastillak jendeari banatuz, udalean dagoen zikinkeria guztia garbitzeko berari boza emateko eskatuz.

          New Yorken ere alkate berria aukeratzen da aurten, baina zein kanpainaurre desberdina ari garen bizitzen: mitinak, hitzaldiak, auzoetara bisita jendetsuak… Jesu Kristok, New Yorken, ez du inor babesten! Kolpe bakarrak hautagaiek atrilari ematen dizkiotenak dira. Kale bazterretan ez dago xaboia banatzen duen hautagairik. Eta bulegoko atearen aurrealdeetan oilorik ez!

          Alde ederreko saltsa du North Miamiko kanpaina jarraitzea tokatu zaion kazetariak!

4000 gehiago

Larrepetit, 2013-05-11

          Amanda, Georgina eta Michelle, hamarkada luzean Clevelandeko etxe batean Ariel Castrok bahituta eduki dituen gazteen kasuak zur eta lur utzi du Estatu Batuetako gizartea. Zein erraz esaten den 10 urte halakoetan. Baina begiak itxi, eta nerabezarorik gabe geratu diren hiru neska hauen tokian geure burua irudikatzeko ariketa eginez gero, niri, behintzat, oilo ipurdia jartzen zait!

          Etxean dira hirurak, familien goxoan. Ikusten ez diren zauri horiek, barru-barrukoak, senda litezkeen toki bakarrean (inoiz sendatzen badira). Inork ezingo dio bizitzari utzitako lekutik heldu. Baina galdutako guztia beste nolabait berreskuratzen saiatzea izango da kontua.

          Datozen egun eta asteetan joango gara detaile gehiagoz ezagutzen hamarkadako gertaerak. Hiruretako norbaitek (edo hirurek) esklusiba ere emango dio ondo ordainduko dion telebistaren bati, eta Hollywood ere honezkero hasi da mugitzen.

          Fikziorako egokiagoa litzatekeen errealitate hau edo antzekoa bizi dutenak milaka batzuk dira, ordea. Egoera berean, ia beste 4.000 Amanda, Georgina eta Michelle daude desagertuta Estatu Batuetan.

          Desagertutako Haurren Zentro Nazionalak emandako datuen arabera, egunero 2.000 haurren desagertzeak salatzen dira. Horietatik ehuneko 80a umeen ihesaldiak izaten dira. Ehuneko 1a izaten da hiru neska hauen antzeko bahiketaren bat. Baina portzentajeak baxua ematen badu ere, milaka familiak ez dakite non dagoen egun batean desagertu zen etxeko txiki hura.

          Michaelaren amak duela 25 urtez geroztik alabari eskutitzak idazten dizkio, eta Interneten jartzen ditu haiek egunen batean irakur ditzakeelakoan. Phoenixek, berriz, 2011ko eguberrietako opariak zain ditu etxeko zuhaitzaren azpian.


          Esperantza omen da azkena galdu behar izaten dena. Eta aste honetan hori inoiz baino hauspotuago dago desagertuen familietan.

Unplug

Larrepetit, 2013-05-04

          Estatubatuarren parte hartzea sare sozialetan honako hau da: ehuneko 67 dago Facebooken, ehuneko 16 Twitterren, ehuneko 15 Pinteresten, ehuneko 13 Instagramen eta ehuneko 6 Tumblrren.

          Eguneroko bizimoduan, ordu askotan, etenik gabe, lanean, kalean, etxean on line dauden hiritarrak asko dira.

          New York bezalako lekuetan, badirudi, halako sareetan parte hartu gabe ez zarela existitzen. Oso arraro begira zaitzake jendeak inon ez zaudela esanez gero.

          Azken aldian, ordea, sarea on line bota beharrean, bizitza errealean eta aurrez aurrekoan botatzearen garrantziaz jabetzen hasi dira asko eta asko.

          Ziber nekeak eraginda, sare sozialek eskatzen zien morrontzaz konturatuta, zenbat denbora pantailari begira egon izan diren kalkulatuta, entxufeari tira egitea erabaki duten hiritarrak dira.

          Sare sozialetan erabiltzen zuten denbora, orain, maila profesionalean garatzeko (beste on line plataforma batzuk erabiliz askotan), eta erlazio pertsonalak lantzeko erabiltzen dutela diote hiritar hauek.

          Ez dira gehiengoa, baina gero eta New Yorkeko hiritar gehiagok egiten du hori. Ez dut jakin nola bataiatu duten joera berri hau. Baina hori dela orain cool-a zabaltzen bada, azalduko da norbait, izenen batekin.

          Ez dakit zergatik, baina muturretara jotzeko ohitura dago: edo dena, edo batere ez. Eta erdiko beste bideak zer? Aurrez aurreko erlazio pertsonala bezalakorik ez dagoela jabetuta, eta horri eutsiz, zergatik ez ziber tresnak erabili harreman horiek mantentzeko, jendearen berri izaten jarraitzeko, nahi duzuna nahi duzunean kontatzeko, elkarbanatzeko, informatzeko?

          Sarean gu kateatuta geratu beharrean, sarea guk botatzea bezalakorik ez. Eta bakoitzak erabaki dezala une bakoitzean non, nola, zein modutara eta zenbat denboraz. Baina on line aurrez aurrekoa konbinazio honek, nonbait, ez du oso erraza izan behar askorentzat.

Marte 2023

Larrepetit, 2013-04-27

          Estatu Batuetako Nathan, Kanadako Adam, Israelgo Yevgeni, Suediako Mia, Lituaniako Indre… Horiek dira, Lurraz nazkatuta, hamar urte barru, betirako Martera joatea nahi duten lagunetako batzuk.

          Mars One elkarteak antolatutakoa da casting hau. Eta edonork eman dezake izena haien webgunea erabilita. Zertarako? 2023an Martera astronauta gisa bidaiatu eta sekulan ez bueltatzeko. Asmoa, planeta gorrian giza kolonia bat sortzea da. Harrapazank!

          Ez dakit proiektuak aurrera egingo duen edo ez, posible den edo ez, baina mediatikoki oso ongi diseinatuta dagoen itxura guztia du. Mundu mailako Big Brother baten usaina hartzen diot. Orain izena emateko eta hautagaiak argazki txikitan ezagutzeko garaia da (El Conquistador saioan bezala).

          Atzetik aukeraketa etorriko da. Batzuk izendatu, eta kaleratu egingo dituzte, eta azkenera onenak iritsiko dira —ez nintzateke harrituko bidaiarietako bat munduko audientziak aukeratu behar izatea—. Gero entrenamenduak, prestaketak, elkarren arteko haserreak, rolloak, sexu pixka bat, eta azkenik, Marterako bidaia telebistatua.

          Eta ez merchandising-a ahaztu: kamisetak, jertseak, posterrak eta katiluak dagoeneko eskura litezke webgunean. Barbie eta Ken astronautak eta Marten entzuteko historiako 100 rock kanturik onenak ere ez dira urruti izango.

          Azkenean, egia bada, eta gizakia Martera bueltarik gabe bidaltzea lortzen badute, horrek gastu izugarria izango duela diote. Baina hara, babesle komertzialak dagoeneko webgunean daude. Eta, gainera, horrek datozen urteetan komunikazio aldetik eman dezakeen dirutza ikusgarria izan liteke. Eta audientzia lurtarra aizue! Milioiak eta milioiak!

          Honetan parte hartzeko prest dagoen jendea egoteak ez nau harritzen. Baina interesik handiena, norbaiten / norbaitzuen bankuetako kontu korronteetan dagoela esango nuke. Eta horiek Lurrean daude, eta bertan geratuko dira. Ez Marten.

John kantaria

Larrepetit, 2013-04-20

          Ekialdeko Harlemgo gure etxeko leihoa zabal-zabalik dago. Spanish Harlem deitzen zaio eremu honi. Dominikar asko dago, eta haien bachatak, afroamerikarren raparekin, mexikarren rantxerekin, Beyonce-ren azkenarekin eta Mikel Laboaren klasiko batekin nahasten dira. Aldameneko etxekoaren leihotik, errepidean pasatu den autotik, edo etxe azpian haizea hartzen dagoen gazte kuadrillaren musika aparatutik datoz doinuak.

          Bat-batean, ordea, eztarria urratu beharrean, kantari entzun daiteke norbait. John da. 25 urte inguru ditu. Belarritakoak jantzita dago, eta etenik gabe abesti bera kantatzen du. Hainbat minutu eman ditu etxe azpian. Gaur lehendabiziko aldia da, baina egunero egingo du gauza bera, askatasunaz hitz egiten duen kantu berarekin. Metroko tren bagoi berean ere topatu izan dut. Eta han ere ez du kantua alde batera uzten. Edo kantuak ez du bera uzten. Ez dakit seguru.

          Aste honetan, egun eguzkitsu batean, ohetik altxatu, eta seigarren solairuko bere gelako leihotik suteetako eskailerara atera da. Salto egin du kalera. Kantua, bat-batean isildu da. Bukatu egin da. Amaierara iritsi da.

          Berehala zabaldu da auzoan Johnena. Auzotar asko ikusi ditut negar malkotan. Maitatua zen mutila. Irabazten zituen sosak kafea eta zigarroak erosten gastatzen zituen. Etxe atarian jarri duten aldarean, kandelez inguratuta, han daude kikara eta tabakoa jarrita. Eta zintzilik dauden lagunen ohar oso sentituak irakur daitezke. New York bezalako hiri handien barruan ere auzotarrak daude, pertsonak. Eta komunitateko partaide diren aldetik, norbaiten galera oso sentitua izaten da.

          John, umetan, bortxatu egin zuten. Zama horrekin bizi behar izan du. Gertatutakoa ahazteko kantatzen zuela etenik gabe diote batzuek. Baina musika notak ez ziren nonbait nahikoa hori arintzeko. Kantua isildu denean, orain bai, orain aske da John kantaria, betirako.

Joxan, beti hor

Larrepetit, 2013-04-13

          Irakurri egingo dizkiat hiri buruz esan direnak, Joxan: langilea, elegantea, gizon osoa, zintzoa, adoretsua, jantzia, konprometitua, eredua, irakurria, ikasia, kanpoan ibilia baina etxean hazia, abertzalea, euskaltzale porrokatua, ausarta, irribarretsua, adiskide inkondizionala, herriaz eta hizkuntzaz maitemindua, dotorea apaintasunean eta formatan… Konforme, alto, hemen utziko diat, ze honezkero, lotsatuta irudikatzen haut. Hala ere, Joxan, ez diat gezur bakar bat ere irakurri. Hi hori guztia haiz. Eta gehiago ere bai!

          Azaroan eman nian azkenekoa izan behar ez zukeen besarkada. Astebete luzea pasa huan, New York hire hirian, lehendabiziko eguna izango balitz bezalaxe gozatzen. Hemengo egonaldia arnasa hartzea izaten huan hiretzat. Barru-barruan gordeta zeuzkaat hirira azken hiru urteetan egin duan bidaia bakoitza. Zenbat solasaldi, kontu, gogoeta, asmo, barre eta adar jotze!

          Munduko edozein bazterretatik deitzen hidan maiz, «zer moduz doaz gauzak gazte» galdetzeko, «zer berri etxean?». Askotan neronek eskatu izan diat: «deituidak, Joxan». Berehala, telefonoaren txirrina. Hi, beti hor. Beharra izandakoan, beti hor egon haizen pertsona izan haiz. Sekula hutsik egin gabe. Eta beti baikor, animatzeko, bultzatzeko!

          Azkeneko aste luzeetan, telefonoak ez zidak hire izenik erakutsi. Bat-batean, mutu geratu duk. Ni ere bai, itzulerako txartelik erosi gabe, bidaia berri batean joan haizela jakitean.

          New York ez duk gauza bera izango hire bisitarik gabe. Eta gu ere ez, hi gabe. Atlantikoaren alde honetan hire ihesa nola sentitu den ez duk imajinatu ere egiten. Arrasto handia utzi duk!

          Egia aitortuko diat: film honen bukaera ez zaidak batere gustatu. Ez eta liburu honen kapitulu hau ere. Baina nahi izanda ere, desiratuta ere, ezin diat hori aldatu. Hik gure bihotzean geratzea aldatu ezin duan bezala! Betiko, hor hago! Thanks, man!

Keinuak

Larrepetit, 2013-04-06

          Momentu zailetan, gogorretan keinuek, txikiak izan arren, esanahi eta pisu handia har dezakete. Gertutasuna, konplizitatea, zurekin nago, elkarrekin gaude adieraz dezakete. Baina, aldi berean, keinuek, berez, naturalki atera beharko lukete. Estrategiarik gabe, eskatu edo bortxatu gabe.

          Pasa den martxoaren 1ean indarrean sartu ziren murrizketen haritik hartu du erabakia Barack Obama presidenteak: bere soldataren %5 bueltatu egingo du. Hainbat funtzionariori automatikoki egin zaien beherapenarekin solidario izan nahi du proportzio berean. Eta erabakiak, atzerako eragina izango du, eta murrizketak indarrean sartutako egunetik egingo du.

          Presidentearen soldata legez onartzen da, eta ezin izaten da agintaldian zehar aldatu. Eta «bahiketa» modura ezagunak egin diren murrizketek ere ez diote bere diru sarrerei eragin. Horregatik, txeke bidez bueltatuko du dirua. 400.000 dolar irabazten ditu urtean. 16.600 inguru bueltatuko ditu.

          Chuck Hagel Estatu idazkariak eta bere ondorengoak, Ashton Carter-ek, edo John Kerry Estatu idazkariak ere Obamaren bide bera jarraituko dutela iragarri dute. Gehiago ere etorriko dira, seguruenera.

          Keinuak dira. Keinu txikiak seguruenera. Txikiegiak? Arazoa konponduko ez duten keinuak. Baina ezer ez egitea baino, hobe keinu txikiak egitea ezta? Handiak txikien ondoren etor litezke. Edo inoiz ez.

          Bai, arrazoi: esfortzu ekonomiko izugarririk ez die eskatuko hori egiteak. Soldata oso onak eta aberastasun ugari dauzkate. Eta askok keinu handiagoak esperoko dituzte! Edo, sikiera, halako keinuak kutsakorrak izatea.

          Ondo aztertua izango dute Etxe Zurian keinu horrek presidenteari ekar diezaiokeen errentagarritasuna, onura. Horrexegatik, ez dela naturalki ateratakoa usaindu liteke.

          Hara zergatik keinuek sinesgarritasun gutxi ere izaten duten batzuetan.

Alkate umezaina

BERRIA, Larrepetit, 2013-03-23

          Egunkari honek «umezain estatua» du izena. Eta hara New Yorkeko edizioan zer titular dakartzan gaur: «Bloomberg-ek zigarroak ez ditu bistan nahi». «Alkateak autobus eta metro zerbitzuak eten ditu. Oinez ibili. Ona da zuretzat». «Broadwayko ikuskizunetako atsedenaldietan saltoka egotea derrigorrezkoa izango da». «Igogailuak, legez kanpokoak. Eskailerak igo, eta bizi luzeago». «Pazko arrautzek gorringorik gabekoak izan beharko dute, kolesterolari aurre egiteko». «New Yorkeko maratoia, orain derrigorrezkoa da». «New Yorkeko leloa aldatu du alkateak: lo egiten duen hiria izango da hemendik aurrera».

          Michael Bloomberg New Yorkeko alkateak urte hauetan guztietan «hiritarren osasunaren alde» hartu dituen neurriak gehiegizkoak direla salatzeko ikusi dudan fikziozko egunkari baten azala da honako hau.

          Alkatetza hartu zuenetik, tabakoaren aurkako neurriak hartzeari ekin zion: toki publikoetan erretzea debekatu zuen, prezioak izugarri garestitu ditu. Jakiek zenbat kaloria dituzten erakutsi beharra daukate. Tabakoaren edo edari azukredunen kalteez ohartarazteko kanpaina gogor eta zuzenak egin ditu. Litro erditik gorako edari azukredunak debekatu nahi izan ditu (epaile batek geldiarazi du neurria). Eta aste honetan, tabako paketeak saltokietan begi bistatik kendu nahi dituela iragarri du.

          «Alkate umezain» bataiatu dute batzuek hemen. Hiritarrei zer komeni zaien eta zer ez esateko joera izan du. Eta gauza bat da legea eta arautegia osasun politika publiko onak egiteko erabiltzea. Eta beste bat da pertsonalki gustatzen ez zaizkion eta legezkoak diren aktibitateak mugatzeko erabiltzea bere boterea.

          Debekuetan baino gehiago sinesten dut hezkuntzaren eraginkortasunean. Denbora gehiago behar izaten du, baina, luzera, eraginkorragoa dela uste dut. Eta norbanakook erabakitzeko dugun askatasuna babestuago ikusten dut.

Korrika

BERRIA, Larrepetit, 2013-03-16

          Behin denboraldi bat New York bezalako hiri batean pasatzean, bertako erritmoa sartzen da barruan, eta eraman egiten zaitu. Badira zerorren ibilera azkarraz konturatzen zaren egunak. Baina, normalean, kanpotik bisita egitera etortzen den norbaitek gogorarazten dizu, batere beharrik gabe ere, azkar ibiltzeko joera hartu duzula, edo pausaje bizian joan ohi zarela.

          Semaforoa, trafikoa edo aurrean duzun jende multzoaz gain, badago bat-batean erritmo hori hautsi eta gerarazten nauen zerbait: Manhattango etorbide handietan euskara entzuteak. Ez da eguneroko kontua, baina bi eskuekin kontatzeko adina aldiz gertatu izan zait. Munduko ehunka hizkuntza entzun litezkeen hirian, eta geu zenbat garen kontuan izanda, ez gabiltza proportzio batere txarretan.

          Nondik natorren, zer naizen eta zein den nire ama hizkuntza ehunka aldiz argitu behar izan diet hemen ezagutu ditudan askori. Eta nire hizkuntzan bizitzea, ikastea, lan egitea erabaki dudala, edo hori egiteko eskubidea dudala defendatzea ere tokatu zait. Dakizkidan hizkuntza guztiak buruan dauzkadala baina bihotzean bakarra sentitzen dudala kontatu izan diet. Batzuek ulertu naute. Beste batzuentzat, milioi askoko talde batean ez bazaude, ez zara existitzen eta denbora galtzen ari zara halako hizkuntza txiki batekin. Ze mozkeria, alajaina!

          Gaur, beste behin korrika ibiltzea egokituko zaigu. Central Parken, gainera. Eta oraingo honetan, euskara entzunda, ez naiz bat-batean geratuko. Euskara gaur Manhattango plazan ozen entzunaraztea izango da helburua. Eta geratzekotan, txalo zaparrada bat emateko izango da: presarik gabe, pazientzia handiz, Brooklyngo Euskal Etxean euskara ikasten ari diren ikasleei, noski. Horiena bai meritua, astebururo, batzuetan kilometro asko eginda, lezioa hartzera hutsik egin gabe joatea. Miresgarria. Eta irakasleei, noski. Aupa zuek!

Chicagoko ekaitzak

BERRIA, Larrepetit, 2013-03-09

          New York eta Los Angelesen atzetik, Chicago da biztanle gehien dituen hiria. Hiri haizetsua ere esaten zaio Michigan lakuaren hegoaldean kokatutako guneari. 1871. urtean suak kiskali zuen hiriaren erdigunea. Eta 150 urte geroago, beste su batzuengatik ari da titulu asko jasotzen: su armen bidez hildakoen kopuruak gehien gora egin duen hiria da.

          90eko hamarkadan, New York eta Chicagoko erailketa datuak paretsukoak ziren. Gaur egun, hiru aldiz gutxiago da lorik egiten ez duen hirikoa.

          Illinoisko estatuak armen kontrako legedi zorrotza du indarrean. Chicagon ezin da, esate baterako, armarik erosi. 2010. urtean konstituzioaren aurkakoa zela epaitegiek ebatzi arte, pistolak debekatuta zeuden. Armen jabeek polizia etxeetan izena eman behar dute. Baina, hala eta guztiz ere, 2011. urtean baino %12 tiroketa gehiago izan ziren iaz, guztira 2.364. Eta hildakoen kopuruak %16 egin zuen gora, 506raino.

          Gazteria da zuzenean biolentzia honek jotzen duena, eta hiriko alderik behartsuenak hildakorik gehien izaten dituztenak. Zinemak hainbat aldiz erakutsi digun 20ko hamarkadako Chicago beldurgarri harekin konparatu dute zenbaitzuek. Gehiegi esatea izango da hori, baina arazo handi bat dutela ezin liteke ukatu.

          Washingtondik datorren armen lege baten esperoan, 200 polizia gehiago jarri dituzte hiriko kaleetan. Eta, une batez, tituluak aldatzen hasi direla iruditu zaigu: Chicago Sun-Times eta Chicago Tribune egunkariek zera diote: otsaileko 28 egunetan, 14 erailketa izan dira Chicago hirian. Urtarrilean izan ziren 43rekin konparatuz gero, albiste ona.

          Zoritxarrez, badu beherakada horrek beste arrazoi bat: negu ekaitzak asko izan dira otsailean Chicagon. Eta elurrak eta hotzak hiltzaileak ere epelean egonarazten ditu, eguzkia noiz aterako zain.

Rosa Parks

BERRIA, Larrepetit 2013-03-02

          Egunero bezala, 1955eko abenduaren lehendabiziko egun hartan, Rosa Parks izeneko emakume afroamerikar gazte hark autobusera igo eta eserlekua hartu zuen Montgomeryn, Alabaman. Autobus gidariak, ordea, altxa zedila eskatu zion, eta bere lekua utz ziezaiola arraza zuriko beste bidaiari bati. Parks andereak ezetz, uko egin zion agindu hori betetzeari, eta ez zuen eserlekua utzi.

          Jokabide horregatik, berehala atxilo eraman zuten. Baina hura aldaketa askoren hasiera izan zen. Orduan artzain bautista bat besterik ez zen Martin Luther King izeneko gizon hark gidatuta, Montgomeryko autobus publikoetaraino iritsi ziren protestak. Presio horren eraginez, bazterketak bertan behera utzi behar izan zituzten autobus publikoetan.

          Urtebete geroago, AEBetako Epaitegi Gorenak garraiobideetan arrazagatik izaten ziren bazterketak konstituzioaren aurkakoak zirela esan zuen. Zalantzarik gabe, garaipen handia izan zen hura. Baina izugarri zegoen egiteko oraindik, eta Rosa Parks bezalako gizon-emakume askok parte hartu zuten ekintzaile gisa eskubideak lortzeko bide horretan. Eta gaur egun ere, jarraitzen dute.

          Asteazkenaz geroztik, Parks anderea Kapitolioan dago. Haren estatuari begiratzean, denek gogoratu beharko lukete, duela ez hamarkada asko, gauzak oso bestelakoak zirela herrialde honetan eta azalaren kolorearen arabera banatzen zirela eskubideak.

          Barack Obama presidenteak zera esan du inaugurazio ekitaldian: «Rosa Parksen keinu sinple batek AEBak eta mundua aldatu zituen». 60 urte geroago, aldaketak eskatzen dituzten keinu sinpleak ere, munduan zehar, eta herrialde honetan ere bai, asko izaten ari dira. Baina badirudi duela hamarkada batzuk mundua eta AEBak aldatzeko zuten indarra galdu dutela. Edo gaur egun keinu sinpleak ez direla garrantzizkotzat jotzen. Bide berri eraginkorrak aurkitu beste erremediorik ez dago.

Zorion metroa

BERRIA, Larrepetit, 2013-02-23

           Zeintzuk diren Ameriketako Estatu Batuetako estaturik eta hiririk zoriontsuenak eta tristeenak ondorioztatu du Vermonteko Unibertsitateak egin duen ikerketa batek. Biztanleek bidalitako Twitter bidezko mezuetan oinarritu da ikerketa. 2011. urtean jasotako 10 milioi mezu aztertu dituzte ikertzaileek, eta horren araberako emaitzak atera.

          10.000 hitzeko zerrenda bat oinarri hartu dute txioak edo mezuak aztertzerakoan. Ero, gorrotoa, ez, erre, kea, kartzela eta halako hitzak daude tristura adierazten dutenen artean. Zoriontasunarenak, berriz, LOL eta hahaha (barrea adierazteko erabiltzen direnak), ederki, ondo, atsegina, lo, ardoa eta janariekin eta hondartzarekin lotutako hitzak daude.

           Maine, Nevada, Utah, Vermont eta Hawaii dira estaturik zoriontsuenak, eta kontrako aldean daude Lousiana, Mississippi, Maryland, Michigan eta Delaware. Hiriei dagokienez, Kaliforniako Napa, San Clemente eta Santa Cruz, Coloradoko Longmont eta New Mexicoko Santa Feko mezuak izan dira zoriontasun gehien erakutsi dutenak. Alderantziz, Texasko Beaumont eta Texas City, Georgiako Albany, Louisianako Shreveport eta Monroeko biztanle askori tristezia maila handia sumatzen omen zaie.

          Baina ikerketa ez da horretan bukatu. Jasotako datuak gizentasun tasarekin konparatu dituzte, eta estaturik tristeenak gizenenak omen dira. Horietan oso erabiliak dira McDonalds, hegalak, urdaia eta halako hitzak; eta alderantziz, kafea, sushi edo banana estatu eta hiri argalenetan.

          Beraz, Twitterreko mezuak aztertuz, gure poz edo malenkonia mailak neurtu ditzakete, besteak beste. Aurrez aurrekoan, ordea, begiradei, aurpegiei, keinuei, tonuari, esateko moduei zoriontasuna edo tristezia ezkutatzea kosta egiten zaie, askotan. Eta Twitterreko mezu batean ematen ez den informazio eta sentipen asko jasotzen da. Nik garbi daukat zein zorion metro erabili!

Upel bereko sagardoa

BERRIA, Larrepetit 2013-02-16

          Eguna bukatzera zihoanean, hitz solteak idazten hasi nintzen: amorrua. Mina. Gorrotoa. Atsekabea. Samina. Tristura. Injustizia. Inkomunikazioa. Tortura. Errugabea. Ezjakintasuna. Jakin-mina. Jakin nahia. Beharra. Erasoa. Inpotentzia. Ahultasuna. Negarra. Harridura. Ulertezintasuna. Eskubidea. Indarra. Elkartu. Bateratu. Lagundu. Gogortu. Erantzun. Sentitu.

          Telefonoaren hotsarekin, oraindik ilun zela hasi zen otsailaren 20. hura: Torrealdairen etxeko atea txikitu, eta basakeria erabatekoan, bera, emaztea eta umeak, sustoz, izu-kolpez esnaraziz, gaizkile arriskutsu haren bila Guardia Zibila asaltoan nola sartu eta eraman zuten kontatu zidaten. Atzetik jakin nituen gainontzeko atxilotuen antzeko istorioak.

          Hasierako beroan, zer, zergatik, zertarako, nolatan, zein arrazoigatik gertatzen ari zen hura ulertzeko zailtasunak izan nituen. Hoztasunean, eraikitakoa suntsitzeko, herri izaera eta sentimendu bat akabatzeko sortutako azpijoko hartaz jabetu nintzen. Euskaraz bizitzea, ikastea, lan egitea, irakurtzea, idaztea, sentitzea, euskaldun izatea erabaki dugun milaka lagun delitu egile bilakatu ginen.

          Gizarteak emandako erantzunak, elkartasunak, bat egiteak, prentsa askatasunaren eta giza eskubideen defentsa hark poztu egin ninduen. Zenbaitzuen erantzun epelek, amorrarazi. Egunkaria-ko langile zirenen indarra, lanerako gogoa, animoa, berrantolaketa, eredugarri egin zitzaizkidan. Jende askoren esfortzuarekin BERRIA hutsetik sortzen ikustea, sentitzea, beste behin ere, zoragarria.

          Berandu bada ere, absoluzioa eta sententzia gogor bat etorri dira Madrildik, eta torturen inguruko sententzia Estrasburgotik. Baina hamarkada bat lehenago diseinatutako operazioa ez dago hilik. Auzi ekonomikoa hor dago oraindik. Eta ez ahaztu: dena upel bereko sagardoa da. Lehendabiziko egunean adinako babesa sentitzen jarraitu dezatela!

Ez da nahikoa

BERRIA, Larrepetit, 2013-02-09

          Zerrenda gizentzen doa: finantza sistemak berak sortutako krisi ekonomikoan, herritarrok erantzukizunik izan ez dugun desastrean, sistema errekuperatzeko, lehenaz gain, geure patrikatik jarri behar izan dugu diru gehiago. Horren ondorioz, edo aitzakian, oinarrizko eta ezinbesteko diren zerbitzuak gero eta eskasagoak dira: osasuna, hezkuntza, gizarte zerbitzuak… Eskubide askok eskubide izateari utzi diote: etxebizitza, lana eta lan baldintzak, adibidez. Gero eta herritar gehiago pobrezian murgilduta, eta isilean, lotsatuta bezala; gorriak ikusten hamaika!

          Gure aitona-amonek lortutakoa, gure aita-amek defendatutakoa, eta guk gozatu ahal izan ditugun eskubide horiek egun batetik bestera kendu egin dizkigute. «Egoera hobetu arte», diote. Ezetz iritsi berehala galdutako denak berreskuratzeko adina hobetuko den garairik!

          Eta aurrekoari gehitu ustelkeria kasu guztiak, diruz betetako sobreak, B kontabilitateak, Noos, CAN eta otxokuartoak…

          Kaleratutako azkeneko inkesta guztiek erakusten dute herritarra haserre dagoela, eta oso kezkatuta ekonomiaren egoerarekin eta eskubideen murrizketa eta galerekin. Eta koktel horri ustelkeria gehitzean, txispak ateratzen omen dira. Baina kalean, ke pixka bat bai, baina su handirik ez.

          Une batez, gatozen Minneapolisera. Armen gaineko kontrola handitzeko legea bultzatze aldera, politikariei zuzenean bere asmoa babestu dezatela eskatu beharrean, Obamak herritarrei eskatu die beraiek egin diezaietela presioa politiko jendeari eta kongresuko kide eta alderdiei. Nago Obamak ondo jakin behar duela zerk mugiaraz ditzakeen politikariak, botereak, politikak eta erabakiak.

          Lotan, geldirik, tontotuta dagoen gizarte bati lapurtzea, kentzea, ezabatzea, deuseztatzea, erabiltzea, maneiatzea, hortxe dago pagotxa askorentzat! Horren kontra haserretzea, sutzea beharrezkoa da. Baina ez da nahikoa.

Estazioa, bihotza

Larrepetit, 2013-02-02

          Hiri baten funtzionamenduan, tren estazioak bihotzak dira: city-ari taupada ematen diote, zein erritmotara mugitu erakusten. Eta, aldi berean, hiritik kanpora eramaten zaituzten arteria eta zain horien guztien irteera edo helmuga puntu dira. Taupada bakoitzean, hiritarrak jaso edo kanporatzeko ahalmena dute. Hiriaren iraupenerako, arnas sistemarako, ezinbesteko bilakatzen dira.

          Duela 100 urte gaurko egunez hasi zen 42. kalea eta Park etorbideko Grand Central Terminal estazio dotorea taupadaka, eta geroztik ez da geratu. 1913ko otsailaren 2 hartan zabaldu zituen errailak, eta egun bakarrean, 150.000 lagunek bisitatu zuten orduko berrikuntza.

          Kanpotik, eraikin ikusgarria da. Barrutik, are eta ederragoa. Neguan hotzetik babesten zaitu, udan berotik, eta euri egunetan, bustitik.

          68 denda, 35 jatetxe, arte erakusketa eta kaleko musikarien doinuekin batera, presak eta patxadak, irribarre eta malkoak, besarkadak eta musuak zientoka ikus litezke eguneroko erritmoan. Beharra izatera, ihesbidea bilakatzen da. Edo alderantziz, ametsak betetzen hasteko irteera puntua. «Agur», «ongi etorri» eta halako diosalek pisu handia eta berezia hartzen duten lekua da.

          Hollywoodentzat aparteko platoa bilakatu da Grand Central 100 urte hauetan. Estazioaren barrenak erabili izan dituzte kolore desberdineko istorioak kontatzeko.

          New Yorkera datorren bisitariak geldiunea egin, eta estazioak eskaintzen duen guztiaz gozatu beharra dauka (eraikuntzaz, arteaz, mugimenduez, jendeaz, detaileez, trenen orroaz, gurpilen txirrioaz). Hiritarrak, berriz, ez du horretarako denborarik hartuko. Baina ondo daki New Yorkeko bizitzaren joan etorrietarako ezinbesteko geltokia dela, estazioa, bihotza!

          Eta bihotz den heinean, historia askoren gordeleku izaten jarraituko du. Ehunka sentimenduren sorleku. Eta nola ez, sekretu askoren testigu isila.

Armadaren barrenak

BERRIA, Larrepetit, 2013-01-26

          Ez da New York militar izugarri ikusten den hiria. Noizean behin soldadu gazte edo marine helduren batekin topo egiten duzu. Gehiago ikusten dira, uniformerik gabe, «gerrako beteranoa naiz, zure laguntza behar dut» jartzen duen txarteltxoarekin soldadu ohiak kaleetan edo metroan, diru eskean. «Gure soldaduak dira, gure askatasunagatik borroka egin dutenak. Merezi dute nire errespetua eta laguntza», diote hiritar batzuek, dolar bat ematen dieten bitartean. Ondotik pasatu, eta kasurik ez diete egiten gehienek.

          Pentagonoak ez ditu aurkeztu zaharrak 2012ko datuak: 349 militarrek egin zuten beren buruaz beste AEBn, Afganistanen hil ziren soldadu kopurua baino 50 gehiagok. Alderantziz, gerran soldadu horiek zenbat pertsona hil dituzten, hori ez da esaten. Baina hara gakoa: mugaz beste aldeko hiritarren artean antsietatea eta depresioa sortarazten duen soldaduari ere gaitz bera datorkio nonbait bueltan. Jasangaitz bihurtu eta bere buruaz beste egiteraino. Leon Panetta Defentsa idazkiarentzat arazo horri aurre egitea izan da frustraziorik handienetakoa sortu dionetako bat.

          Emakumezko soldaduak borrokan aritzeko indarrean zen debekua amaitzeko agindu du aste honetan. Orain arte eskuratu ezin zituzten 230.000 lanpostuetan parte hartu ahal izango dute emakume militarrek. Berdintasun uniformeduna lortzeko bidean, pauso garrantzitsua.

          Panettak ondo daki, ordea, emakumezko soldaduak ez direla borrokatik at egon; gudu zelaia izan da desberdina: militar emakumeen artean, hirutik batek jasaten baitu sexu jazarpen edo erasoren bat. Eta egilea, ondoko militar kidea. Gerra latz eta luzea hori!

          Eskoletara eta aisialdi lekuetara joan eta gazteak AEBetako armadara batzeko konbentzitzea da Joanna soldaduaren lana. Baina, noski, gidoian ez dago aurreko konturik. Militarrek emango dizkizuten ikasketak eta etorkizun oparo eta zoragarria besterik ez.

Margoak eta armak

BERRIA, Larrepetit, 2013-01-19

          Hauxe zen irudia: Barak Obama eta Joe Biden presidenteordea atrilaren atzean, eta ondoan, Newtongo eskolako hilketaren ostean presidenteari eskutitza bidalitako lau ume eserita.

          Egindako hitzaldian, Grace McDonnell Newtongo atentatuan hildako 7 urteko umea izan zuen gogoan: «Pintore bihurtzearekin amets egiten zuen». Umeak egindako margoetako bat opari jaso, eta bere bulego pribatuan jarrita dauka Obamak, eta hari begiratzen dion bakoitzean su armez hildako haur horiek guztiak omen datozkio burura.

          RNA-k, AEBko Erriflearen Erakunde Nazionalak, Obamaren alabak erabili ditu berea defendatzeko: presidentearen umeek segurtasun armatua badute, zergatik edozein hiritarrek ez du eskubide bera izango? «Elitista hipokrita» deitu diote iragarki baten bidez.

          Etxeko txikienak eta haien segurtasuna argudio nagusi bilakatu da bi aldeen artean. Baina komeni da honako datu hauek buruan izatea: 20.000 ume eta nerabe inguru tirokatzen dira urtean AEBetan, eta horietatik 2.966 hil egiten dira (2.037 erailda, 748 beren buruaz beste eginda, 123 istripuz, 19 poliziak hilda).

          Brady Campaign elkarteak argitaratutako datuak dira: urtean ia 100.000 pertsona tirokatzen dira AEBetan. Horietatik 31.593 hil egiten dira (12.179 erailda, 18.223 beren buruaz beste eginda, 592 istripuz, 326 poliziak hilda). Guztira, 283 milioi arma daude zibilen esku.

          Obamak hartu dituen eta etorkizunean kongresuak hartu ditzakeen neurriak zalantzarik gabe kopuru hori txikitu dezakete. Baina arazoa hori baino sakonagoa da: armak eduki eta erabiltzearen kultura hezurretaraino sartuta baitago hemengo gizartearen parte handi batean. Eta hori ez da sinadura, debeku edo diru laguntza batzuekin aldatzen. Gogoa, konbentzimendua, esfortzu handia eta urte asko beharko dira! Eta zoritxarrez, Grace McDonnellena bezalako margo gehiago milioika bulego eta sukaldetan.

Jack

BERRIA, Larrepetit, 2013-01-12

          Eskua altxatu dut, eta berehala geratu da parean. Atea ireki eta taxi horira sartu naiz. «Egun on. Wall Streetera, mesedez», esan diot gidariari. «Berehala», erantzun dit estatubatuarra dirudien txoferrak.

          Hanken ondoan dagoen telebista pantaila txikiari begiratu diot beti bezala, eta harritu egin naiz: alboan zesto bat dago zintzilik jarrita, eta barruan paper batzuk. Hartu egin dut paperetako bat. Jack Alvo-ren curriculuma da. «Nor da Jack?», galdetu diot gidariari. «Ni neu», erantzun dit.

          Manhattan behealdean gaude, eta dorre bikiak zeuden lekutik igaro gara. «Hementxe zegoen hegoaldeko dorrea», esan dit. «Iparraldekoan, 73. solairuan, lanean ari nintzen lehenengo hegazkinak jo zuenean». Kalbario haren atzetik, ordea, bestea etorri zen: ekonomiaren depresioa.

          «Denbora laburrean, finantzatan urtean 250.000 dolar irabaztetik langabezian egotera pasatu nintzen. Eskulan gaztea har zezaketen enpresek erdi prezioan, eta gu sobera geunden». Bi seme-alaben aitak, atez ate, kalez kale kilometroak egin ostean hartu zuen taxi gidari gisara lanean hasteko erabakia. «Sekula ez zitzaidan burutik pasatu, hain ondo ezagutzen nituen New Yorkeko nire kaleetan barrena, jendea eramatea bizibidea izango nuenik».

          Benetan gustatzen zaion zereginera egunen batean bueltatzeko esperantzarik ez du galdu. Eta hori egia bihurtzen lagunduko dion pertsonaren bila jarraitzen du. Horregatik, kale bazterren batetik norbaitek eskua altxatu eta «taxi!» oihukatzen dion bakoitzean, «gaur izango ote da eguna?» pentsatzen du.

          Bezero bakoitza hartzeak sortzen dion ilusio txiki hori du aurrera egiteko helduleku Jack Alvok. Eta lorik egiten ez duen hiriko karriketan barrena, garai batean eskuetan izan eta gero galdu zuen amets amerikar horri segika jarraitzen du bere taxi horian.

          Zirkulazioa, ordea, beti da handia Manhattanen.